Tê zanîn ku ji hêla zanyarên ku bi
ziman pêwende ne (wekî zimanzan, felsefezan, civakzan, dîrokzan û derûnîzan, hwd.) ziman bi pêwîstekên xwe ve hildane dest, ew pênase û şîrove kirine. Encax
pênaseya ku ji bo hemû zanistan hevpar e bi kurtasî wiha dê bê ravekirin: .Ziman behreya danûstandin û
ragihana mirovan e.
Civaknasî xwediyê rêzkarî û
dîsîplîneke biçarçove ya berfireh û piralî ye. Ji bo vê yekê jî tarîfa civaknsiyê
jî ji hêla zanyarên profesyonel ên civaknasiyê
ne hêsan e. Lê civaknasî bi pênaseyeke
hevpar jî wiha dê bê terîfkirin: Xebat û vekolanên ku li ser hev karîgeriya civak û însanan e.
Mirov dema ku wan her du pênaseyan
dide ber hev, bi awayekî vekirî dibîne ku ziman û civakzanî bêyî hev nabin û
tevî hev li ser însan, civak, gel, netewe û desthilatdariyê bandor û ancamên
mezin dertînin .Ji aliyê civaknasiyê ve însan wekî yekeya herî biçûk a civakê
tê qebûlkirin û civak jî wekî encama tomariya mirovan nîşan dide. Mirov bi zimanê
xwe yê dayikê ve dibe xwediyê nasnameyekê û malbatekê, malbat jî yekeya
rêxistinkirî ya herî biçûk a civakê ye. Civak jî ji civakbûna kesan û malbatan
pêk hatiye.
Civak û civakbûn li ser danûstan û ragihana zimanê
dayikê ava bûye. Civaka ku civakbûna xwe bi zimanê dayikê pêk aniye di heman
demê de bûye xwediyê hin hevpariyan. Anku hevpariyên wekî; dab û nêrît,
kevneşopî û aboriya komuneyî û hwd. Di dîroka mirovatiyê de kamilbûna civakbûna
civakê bi xwe re hest û hizrên xwedîtiya xakeke hevpar deranî. Û vê yekê jî bi
xwe re sazîbûna êl û eşîretan a ku qonaxa herî mezin a civaka komunala kevnare û
destpêka feodalîteyê derxist holê. Mirov dikare bibêje ku ziman di vê xola
feodaliteyê de li ser sosyalbûna civakê mezintirîn karîgerî û guherînîn pêk
anîn û desthilatdariyê bi awayekî fermî
bingeha zanista civakê sazand. Zimanê desthilatdariyê civak,bi çînên civakî terîf
kir. Di nav civakê de pênase û gotinên cuda ên civaknasiyê derketin holê.
Bi gelemperî di pêşengtiya rêxistinên
olî de pênaseya exlaq û mafên çînan li gorî cih, dem û waran bi awayekî nivîskî
hatin sepandin.Desthilatdaran pê hesiyan ku bi zimanê civaknasiyê rêvebirina
civak û gelan hêsantir dibe. Ev rastî di serdema kapîtalîzmê de bi peresîna zanista
civaknasiyê hêj bi pêş ve çû û di destê
desthilatdariyê de bû çekeke karîger. Jixwe dewlet ne berhemeke kapîtalîzmê ye,
bi tenê dewlet pêkhateyek ku xwediyê axeke sînorkirî û civakeke ku bi zimanê
civaknasiyê hatiye çêkirin e. Yanê modernîteya kapîtalîst bi zimanê civaknasiyê
û zanista wê, serdanpê civakeke nû afirand.
Encax ew civaka ku hat afirandin bi
hemû taybetiyên xwe ve li dijî civaka xwezayî û modernîteya demokratîk e. Sepandin
û ancamên herî berbiçav di Tirkiyeyê de pêk hatin. Enstîtuyên Gundan û
Dibistanên Leylî yên Herêmî bi zimanê civaknasiya herî paşverû ya faşîzmê hatin
damezirandin. Wekî rêgezekê her dewletekê bi civaknasiya zimanê xwe, anku li
gorî bîrdoziya xwe ya civaknasî dewlet parast û bi xwe ve girêda û wan xwest ku
li ser dinyayê zimanê civaknasiyeke hevpar pêk bînin.
Ji bo vê yekê jî wan du şerên mezin
ên dinyayê derxistin,lê dîsa wan nekaribû bigihêjin encamê. Her ku çû alozî
zêdetir bûn û ew kirinên bi darê zorê hatin cih, li her derê ji hêla hêzên
modernîteya demokratîk ve, ji hemû aliyan ve
têkoşîn hat dayîn. Îro jî li ser xaka Kurdistanê li dijî Modernîteya
Kapîtalîst têkoşîna Modernîteya Demokratîk bi zimanê civaknasiya xwe ji her
aliyî ve didome.
Muzaffer Avşar
Veterîner-Bijîşk
Comments
Post a Comment